به نام خداوند جان و خرد

سلامت همه جانبه، آن‌گونه که سازمان جهانی سلامت بیش از هفت دهه پیش آن را تعریف کرده است، و هنوز نیز معتبر و قابل استناد است، یعنی شرایط متعادل و مناسب جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط نبود بیماری؛ تنها بعد سیاست‌گذاری عمومی، به ویژه سیاست‌گذاری اجتماعی است که هم زمان به عنوان پیش شرط، شاخص، و خروجی توسعه پایدار جوامع معرفی می‌شود.

تحقق سلامت بر مبنای مفهوم متعالی پیش گفت، لازمه سیاست‌گذاری درست، آگاه و مبتنی بر شواهد است. سیاست‌گذاری سلامت به معنای ساده آن استفاده هدفمند، درست و به هنگام از ابزارهای پرشمار در دسترس شامل اقتصاد سلامت، تجربیات ملی و محلی سایر کشورها، قواعد حقوقی، نتایج پژوهش‌ها و مداخلات پیشین در شناخت مشکلات نظام سلامت، اولویت دهی آن‌ها و دستور کار گذاری، کسب مشروعیت سیاست بر اساس مبانی قانونی و حقوقی، اجرا و استقرار برنامه‌های مبتنی بر سیاست و ارزشیابی مداوم و نظام‌مند سیاست ها به منظور بهبود چرخه سیاست‌گذاری در بستر ارزش‌های بومی و عرف موجود در بافتار جوامع و با تعامل مطلوب و چند جانبه با دهکده جهانی است. از این رو تردیدی نیست که سیاستگذاری سلامت، و به طور خاص، سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد متقن، سنگ بنای نیل به نظام سلامت توسعه یافته و عدالت مدار شمرده می‌شود که همان طور که اشاره شد، پایه بنیادین توسعه پایدار است.

از سال ۱۳۹۲ که با کوله اندکی از تجربه و دانش به ایران بازگشتم و با افتخار و شوقی وصف ناشدنی به آرزوی دیرینه نوجوانی‌ام، معلمی دانشگاه پرافتخار علوم پزشکی تهران، دست یازیدم و همزمان چند سالی به طور جدی در سیاست‌گذاری سلامت در وزارت بهداشت هم فعالیت مستقیم داشتم، نیاز به تحقق دغدغه یاد شده، هر چه بیشتر به سوی انجام طرحی فاخر برای نیل به آن هدف رهنمونم ساخت. این دغدغه، بالنده‌تر به ویژه که شاهد به محصول رسیدن نهالی بودم که دانش‌آموختگان سیاست‌گذاری سلامت با پژوهش‌های ارزشمند خود و تولید شواهد قابل اتکا برای حل چالش‌های اساسی نظام سلامت کشور به باروری آن مشغول بودند. از این رو تصمیم را نهایی کردم و در شهریور ماه ۱۳۹۶، طرح ابتدایی را با جمعی از دوستان همراه از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی سراسر کشور در درون و برون وزارت بهداشت، که جملگی از فرهیختگان و صاحب نظران دانشمند این سرزمین‌اند، به اشتراک گزاردم. جمعی همراه شدند و برخی فرصت نکردند و یا نخواستند، جمعی دیگر کمی بعدتر همراه شدند، اما مهم آن است که کتاب پیش روی شما که حاصل تلاش و ممارست ۱۵ نویسنده گرانقدر از هشت دانشگاه و موسسه گوناگون از مناطق جغرافیایی مختلف ایران عزیز در حیطه‌های رنگارنگ شامل سیاست‌گذاری سلامت، سیاست‌گذاری عمومی، اخلاق و حقوق سلامت، اپیدمیولوژی و مدیریت خدمات سلامت است که پس از ۴۲ ماه ممارست و با دقت فراوان پدید آمده و به حضور ارجمندتان تقدیم می‌شود.

در تهیه و جهت دهی فصول ۱۲ گانه کتاب، هدف آن است که دانشجویان، پژوهشگران، اساتید و کلیه علاقمندان و فعالان نظام سلامت که مایل هستند با مفاهیم، تعاریف، اصول علم سیاست‌گذاری، الگوها، نظریات و کاربرد آن‌ها در سیاست‌گذاری نظام سلامت در بافتار ایران و سایر کشورهای مشابه با درآمد سرانه متوسط و با تمرکز بر کاربرد عملیاتی این اصول و نظریه‌ها در موضوعات مختلف سلامت آشنا شوند و آگاهی و توان تحلیل خود را بیافزایند. در این اثر که بر اساس اطلاعات ما نخستین کتاب مرجع سیاست‌گذاری سلامت در ایران است سعی شده است نمونه‌هایی از مطالعات سیاست‌گذاری سلامت در ایران و کشورهای مشابه و همچنین سیاست‌های سلامت کشورمان در طی دهه‌های گذشته، معرفی و توضیح داده شوند، ضمن اینکه نحوه کاربرد این مفاهیم و کلیات به شکلی عملیاتی به تصویر کشیده شده و تفسیر گردد.
تالیف این اثر بیش از سه سال به طول انجامید که علت آن از یک سو تلاش برای دستیابی به ویژگی جامعیت کتاب و از سوی دیگر لزوم مدیریت و هماهنگی اجرایی تالیف، تلاش برای دستیابی به زبان مشترک در سراسر محتوای کتاب، واژه‌گزینی دقیق و وسواس گونه، پرهیز از ایجاد محتوای موازی و تکراری، روان سازی و ایجاد تفاهم و اجماع در ترجمه و کاربرد لغات تخصصی بوده است که نیل به هر یک به نوبه خود مستلزم صرف زمان مبسوط و نیازمند دقت نظر و همکاری و همدلی دراز مدت دارد که رجاء واثق دارم به فضل الهی حاصل شده باشد.

اکنون که در آستانه نوروز ۱۴۰۰ و در یک سالگی اعلام جهان گیری خانمان سوز کووید-۱۹، این اثر در معرض قضاوت شما قرار می‌گیرد، نظام سلامت همه کشورهای جهان، از جمله ایران عزیزمان در معرض چالش‌های بنیادین قرار دارد که لزوم توجه به سیاست‌گذاری آگاه از شواهد و درست را بیش از پیش آشکار می‌سازد. امیدوارم مطالب کتاب بتواند در کنار سایر منابع به تحقق این مهم و بهینه‌سازی درخور نظام سلامت کشورمان کمک کند.

خدایا چنان کن سر انجام کار                     تو خوشنود باشی و ما رستگار

دکتر امیر حسین تکیان
استاد گروه مدیریت، سیاست‌گذاری و اقتصاد سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران
نویسنده مسؤول و ویراستار